بيماری تب برفکی یک بيماری بسيار عفونی و بشدت واگير دام می باشد که به لحاظ شدت خسارات اقتصادی یکی از موانع اصلی در تامين بهداشت و توليد دام و فراورده های دامی محسوب ميگردد. این بيماری سبب کاهش شدید توليد دام شده و نقش اساسی در تجارت دام و از جمله مهمترین بيماریهای مسری گاوان FMD . فراورده های خام دارد است که باعث خسارات اقتصادی قابل توجهی ميگردد. در گاوان بالغ احتمال کشندگی آن کم است اما در اثر ایجاد ميوکاردیت در کم سن و سال ها کشندگی بالایی دارد.تقریباً تمامی دام های زوج سم از جمله گونه های نشخوارکنندگان اهلی نظير گاو، گاوميش، گوسفند و بز مورد هدف ویروس عامل بيماری قرار می گيرند. شدت واگيری در دامهای حساس بسيار بالا ( % ١٠٠ ) بوده ولی ميزان مرگ و مير پائين و عمدتاً دام های جوان را در برمی گيرد.
ویروس عامل بيماری از جنس پيکورنا ویروسها بوده که در این جنس ٧ SAT و سوشهای آفریقائی و ٣ Asia ١ – C – A – O سروتایپ بنام هایقرار دارند. ماهيت این ویروس که از نوع – SAT ٢ – SAT ١یروس RNAمی باشد، تغييرات شدید آنتی ژنتيکیAntigenic Variantsاست کههمواره در مناطقی که بيماری به فرم آندميک حضور دارد، سبب پيدایش دیگری چرخش ویروس در جمعيت های دامی دارای سطوح ایمنی متفاوت ناشی از ناهمگونی و همزمان نبودن مایه کوبی در آنهاست که شرایط ایجاد موتاسيون را برای ویروس فراهم می سازد. بيشترین زمينه A در بين ویروسهای ٧ گانه بيماری تب برفکی، تيپتغييرپذیری و ایجاد واریانت های جدید را از خود نشان داده و در سالهای تب برفکی در ایران علاوه بر تيپ A اخير حداقل ٣ واریانت تائيد شده از تيپ] A که سالها از ثبات بيشتری برخوردار بوده شناسائی گردیده است A٢٢ A ٩٦ این تحت سویه از سوی موسسه رازی تحت عنوان ٢٠٠ – A٩٩ ( و O سایر تيپ های ویروس از جمله ) A شناسائی و نام گذاری گردید. ٨٧ تغيير پذیری کمترو محدودتری دارند) . Asia Iاگر چه در بين آنها برخی حدت زیادتر و برخی حدت کمتری دارند و بدین لحاظ در زمان استفاده از ویروس های جدا شده، حدت و شدت بيماریزائی آنها بایستی کنترل و همواره ویروسی در واکسن بکار گرفته شود که در بين ویروسهای شایع، بيشترین حدت بيماریزائی را داشته باشد

برحسب حدت وشدت میکروب که به پستان هجوم کرده باشد نشانیها ى بیمارى متفاوت است التهاب شدید )حاد( فوق حاد که با مسمومیت خونى )سپتى سمى ( وبا واکنش عمومى همراه است یا بصورت التهاب نامشخص )تحت حاد ( یا مخفى ویا مزمن که بتدریج بافت پستان فیبروزى وسفت میشود ظاهر میشود دراین حاالت بستگى به نوع میکرب نشانى متفاوت است ورم پستان مخفى )تحت حاد( در این نوع ورم پستان وضع ظاهرى شیر سالم وعادى بنظر میرسد ودر دام هیچگونه عالئم بیمارى بصورت ظاهرى دیده نمیشود لیکن در ترکیبات شیر تغییرات زیر دیده میشود: -افزایش گلبولها ى سفید و سلولها ى بافت پستان یا سلولهاى سوماتیک )sc(cell Somatic -کاهش چربى شیر -کاهش کازئین -کاهش الکتوز -افزایش سرم شیر -افزایش کلرورهادر شیر -افزایش گلیکوژن -کاهش تولید شیر در این مرحله بعلت عدم تشخیص وتوجه نداشتن دامدار به بهداشت شیر در اتاق شیر دوشى و توام دوشیدن دامها ى سالم وبیما ر سبب اشاعه بیمارى به سایر گاوها میشود بطوریکه ظرف مدت کوتاهى ۰۵ در صد گله به این نوع ورم پستان مبتال میشوند.

چهار سد مهم شامل پوسته مقاوم سر پستان ، ماهیچه هاى اطراف نوک پستان و ماده کراتینى و دفاع طبیعى توسط گلبولهاى سفید بطور طبیعى و با رعایت اقدامات سبب پیشگیرى ازورم پستان میشود. مسئله مهمترى که کارگر شیردوشى از طریق اقدامات بهداشتى بایستى انجام بدهد تا میکرب ها از یک سر پستان به بقیه ویا سایر دامها منتقل نشوند از اهمیت خاص برخورداراست. قبل از شیردوشى حتما“ دستهاى کارگران بایستى شسته و ضد عفونى شود دراغلب آزمایش ها انتقال آلودگى حدود ۰۵ درصد از طریق دست هاى آلوده کارگر شیردوش قبل از شیردوشى و حدود ۰۵۵ درصد از طریق همان دست ها حین شیردوشى گزارش شده است . استحمام هر روزه کارگران کمک مهمى عالوه بر رعایت بهداشت شیردوشى در سالمت خود آنهاست استفاده از چکمه و لباس کار مخصوص در شیردوشى از انتقال بیمارى به داخل وانتقال بیمارى به خارج شیردوشى جلوگیرى میکند. استفاده از دستکش هنگام شیر دوشى وشستشو و ضد عفونى مرتب دستکش ها انتقال بیمارى را ۰۵درصد کاهش میدهد. قبل از شیردوشى پستانها باید دقیقا“ شسته و ضد عفونى شوند .شستشوى پستان قبل از شیردوشى براى ازبین بردن فضوالت و همچنین براى عمل رگ کردن صورت میگیرد .اگر شستشو خوب صورت نگیرید بجاى ازبین بردن عفونت ومیکرب ها به اشاعه و رشد آنها کمک مى کند دریک آزمایش نشان داده شد که استافیلوکوک ها بعداز اینکه دستمال ماساژ پستان آلوده مدت سه دقیقه در محلول ضد عفونى قرارگرفت باز هم زنده مانده بود . استرپتوکوک آگاالکتیه مدت هفت روز بعد از مصرف از روى یک دستمال که در گوشه سالن شیردوشى افتاده بود بدست آمده . دستمال مزبور را مدت ۰ ساعت در هیپو .کلریت ۰ درصد قرار دادند که بعد از مدت مزبور هنوز میکرب فعالیت خود را ازدست نداده بود. براى کم کردن این قبیل آلودگیها کاربرد دستمالهاى یکبار مصرف یا حوله هائى که پس از یکبار مصرف در حرارت میکربشان کشته شود موثر است. براى جلوگیرى بیشتر از اشاعه میکرب ها گرفتن و خشک کردن آخرین قطره آب قبل از وصل دستگاه شیردوشى مهم است. یک قطره آب حاوى میلیون ها میکر ب است که مى تواند هر لحظه از مجراى سرپستان وارد شده ویا ازطریق دستگاه شیردوشى دیگر دامها را آلوده نماید. ضدعفونى فنجان هاى دستگاه شیردوشى فنجان هاى دستگاه شیردوشى دائما“ از دامى باز شده وبه دامى دیگر بسته مى شود این عمل میتواند سریعا“ آلودگى را درگله اشاعه دهد . بنابراین ضد عفونى کل دستگاه در موقع تعویض از دامى به دام دیگر اگرچه تمامى شیرآنها سالم باشد در جلوگیرى از رشد باکتریها موثرمى باشد براى اینکار یک ظرف پر از آب در کنار شیردوشى قرار میگیرد و پس از هر دوشش و جدا کردن خرچنگى آنها را در ظرف آب محتوى ضد عفونى با آب پاکیزه قرار داده و آنرا شستشو میدهند سپس ظرف آب را تخلیه ومجددا“ پر میکنند .روش خودکارى هم وجود دارد که به محض قطع خالء خرچنگیها از یک لوله آب جهت شستشو ى آنها استفاده شود. ضد عفونى سر پستانها ضد عفونى سر پستان ها با یک ماده ضد عفونى ید دار امرى ضرورى است براى چسبیدن مواد ضدعفونى به سر پستان از کمى گلیسیرین باال نولین استفاده میشود که پوست را نیز مرطوب نگاه میدارد واثر ضد عفونى کننده را نیز ازبین نخواهد برد . ارزش این ضد عفونى تا حدى است که گاهى میتواند ورم پستانهاى مخفى را از بین ببرد ویا تا یک سوم از کل عفونت ها بکاهد. شتشوى سالن شیردوشى بایستى کف و دیواره هاى سالن شیردوشى و کلیه ظروف را شستشو و ضد عفونى کرد. تغذیه دام خارج از شیردوشى از آنجائیکه پس از شیر دوشى سرپستانکها و اسفنکتر وماهیچه هاى آن دراثر ترشح هورمون اکسى توسین ودوشش شیر شل ومجراى پستان باز است پس از خاتمه شیردوشى نبایستى اجازه داده شود که گاو بخوابد زیرا در اثر تماس با کف اصطبل وکود سبب نفوذ عوامل عفونى بداخل مجرا وآلوده شدن پستان میشود . براى جلوگیرى از خوابیدن گاو ها را با مواد غذائى سیلو شده با کنسانتره پروتئین دار با یونجه ویاموادیکه مورد عالقه گاو باشد تغذیه میکنند تا مدت یکساعت گاو سرپا باشد. درمان درمان اورام پستان با توجه به وضعیت سالمتی حیوان و عامل ایجاد کننده آن صورت می گیرد. درمان خود به خودی در مورد ورم پستان های ای کوالیی تا حدود۸۵درصد مطرح می باشد؛ اما در موارد حاد و فوق حاد باید اقدام به درمان را در دستور کار قرار داد.مهمترین درمان اورام پستان که در تمامی مراحل و مراتب آن توصیه می شود و بسیار موثر می باشد، دوشش مکرر و تخلیه پستان می باشد. با این عمل مانع تجمع و تسهیل شرایط برای تکثیر عامل بیماریزا در داخل پستان شده و همچنین تخلیه سموم تولیدی توسط باکتری ها می شود. درمان عمومی زمانی صورت می گیرد که وضعیت عمومی حیوان رو به وخامت گذارد و حیوان دارای عالئم شوک آندوتوکسیک یا سپتیک گردد. در این زمان سرم درمانی وسیع و آنتی بیوتیک های مناسب داخل وریدی و عضالنی با نظر دامپزشک معالج تجویز می گردد.اما در مواردی که در شیر تغییرات ساختاری دیده می شود می توان از پمادهای داخل پستانی بر اساس شدت تغییرات شیر استفاده نمود. اما با این حال زمانی که چرک در شیر دیده می شود بهتر است برای کنترل روند بیماری یک آنتی بیوتیک عمومی نیز استفاده شود. در مواردی که وضعیت حیوان وخیم نیست می توان از شیر نمونه گرفت و با تست آنتی بیوگرام، آنتی بیوتیک کارآمد را انتخاب نمود.

امروزه ورم پستان جز سه بیماری است که در گله ها ضررهای اقتصادی فراوانی به بار می آورد. ورم پستان در تمام پستان داران وجود دارد اما به دلیل استرس شیردوشی که به گاو وارد می شود، این بیماری بیشتر در گاو مطرح می باشدضررهای اقتصادی ناشی از ورم پستان تنها مربوط به هزینه های درمانی و دامپزشکی، کاهش تولید شیر و بیرون ریختن شیر به دلیل آنتی بیوتیک درمانی نبوده بلکه حذف دام مبتال می تواند ضرر اقتصادی بزرگی محسوب شود. ورم پستان به التهاب بافت پارانشیم غدد پستانی گفته می شود که باعث تغییرات مرضی در غدد پستانی و تغییرات فیزیکی و شیمیایی در شیر می شود. تغییر رنگ شیر، لخته در شیر،افزایش سلول های بدنی و گلوبول های سفید در شیر، تغییرات بافت پارانشیم غدد پستانی که با مالمسه قابل تشخیص است ازتغییرات پاتولوژیک ورم پستان هستند. مهمترین تغییراتیکه در شیر ایجاد میشود عبارت است از: تغییر رنگ و وجود لخته و پیدایش تعداد زیادى لوکوسیت ) گلبول سفید(با عال ئم تورم و گرمى ودرد وسفت شدن غده پستانى که بوسیله آزمایش ظاهرى شیر میتوان آ نها راتشخیص داد . موارد زیادى از ورم پستانها را بسهولت نمیتوان مشخص کرد بطوریکه داراى نشانیهاى درمانگاهى نیستند )ورم پستان مخفى( دراین نوع ورم پستانها به آزمایش غیر مستقیم یعنى شمارش گلبولهاى سفید متوسل میشوند عوامل ایجاد ورم پستان عوامل مستعد کننده الف-جراحاتیکه در سر پستانها یا پستان ایجاد میشود ب- روش نگهدارى )مدیریت بهداشت جایگاه .مدیریت بهداشت شیر دوشى( پ-حساسیت مربوط به توارث ت-روش تغذیه عوامل بیماری زا استرپتوکوک ها مثل استرپتوکوک آگاالکتیه استرپتوکوک اوبریس ودیسگاالکتیه وفکالیس وپنومونیه استافیلوکوک ها اورئوس کلى فرمها اشرشیا کلى اسفروفوروس نکروفوروس یا فزى فرمها کورینه باکتریها پیو ژنس وبویس سودو موناس ها مایکو باکتریوم توبر کولوسیس میکو پالسما آگاالکتیه واریته بویس قارچها کاندیدا کریپتو کوکوس تریکوسپرون

ورم پستان ناشى از یک سلسله نارسائى ها و سوء مدیریت وعوامل محیطى نامطلوب است . عدم موفقیت در ریشه کن کردن ورم پستان نشانه عدم کفایت روش هاى کنترل وپیشگیرى است . کنترل وپیشگیرى تنها یک عمل نیست بلکه سیستمى است پیچیده و مخلوطى از کلیه اقدامات بهداشتى ومحیطى که باید قدم به قدم آنرا انجام داد این اقدامات بایستى اقتصادى ودر شرایط مختلف محیطى و مدیریتى قابل اجرا باشد . نظر باینکه توجیه پیشگیرى بیمارى ورم پستان فقط با توجه به جنبه هاى اقتصادى میباشد ، لذا هر برنامه اى که بدین منظور تنظیم میشودباید متکى برعملى بودن آن در گاودارى معینى باشد. بطور کلى پیشگیرى در سطح یک منطقه هدف انجام شدنى نیست و برنامه هاى ملى فقط میتواند بصورت محرک و کمک به گاوداران ویژه اى باشد که بخواهند در برنامه شرکت کنند. از بین بردن منبع عفونت و همچنین کاهش حساسیت غده پستانى وجلوگیرى از سرایت بیمارى در یک کارتیه به کارتیه هاى دیگر با هدف برنامه پیشگیرى ورم پستان باشد. اگر از طرق بهداشتى با ورم هاى مخفى مبارزه شود تجربه چنین نشان داده است که خود بخود ورم پستان حاد نیز تحت تاثیر قرار میگیرند و درصد وقوع آن پائین مى آید ولى عکس آن صحیح نیست و مبارزه علیه ورم هاى حاد هیچگاه نمیتواند گله را از آلودگى ثانوى مصون دارد. آنچه امروز براى پیشگیرى و کنترل ورم پستان بکار میگیرند روش هاى زیر است: روش اول : پیدا کردن دامهاى مبتال از طریق یک همه گردى در گله ویا از طریق دفاتر رکورد گیرى و بیمارى یابى جهت مشخص کردن اورام پستان حاد در این روش میتوان تا حدى با بیمارى مبارزه نمود اگر چه ممکن است از این طریق به سطح آلودگى گله پى برد ولى منشاء بیمارى را نمى توان مشخص کرد این روش در دامداریهاى بزرگ بخاطر هزینه زیاد عملى نیست واز معایب آن پنهان ماندن ورم مخفى در گله را میتوان نام برد. اکثر دامداران فکر میکنند که با این روش میتوان ورم پستانهاى موجود درگله را کشف کرد. روش دوم : در این روش صرف نظر از اینکه بیمارى در گله باشد و یا نباشد و یامیزان آلودگى آن درچه سطحى قرار گرفته باشد اقدام به یک سلسله عملیات بهداشتى مى کنند این روش که دراکثر دامداریها صرفنظر از کوچکى وبزرگى قابل اجرا است و دیگر نیاز به دانستن نوع میکرب منبع آلودگى نیست اساسا“ از ۰ قدم اولیه تشکیل شده است که بعنوان زیر بنائى براى از بین بردن آلودگى موجود و آلودگى ثانوى پشنهاد میشوند. قدم اول : اطالع دقیق از نحوه کار سیستم شیر دوشى موجود و فراگرفتن راههاى صحیح و طرز کار با دستگاه .هر دستگاه شیردوشى از قسمت های زیر تشکیل شده است: پمپ خالء - صافى هوا براى گرفتن بخار موجود در لوله هاى شیردوشى - مخزن شیر مندرج - ضربان یا پولساتور خرچنگى - فنجانک شیردوشى خالء همواره در قسمت داخلى فنجانک ها وجود دارد وفقط خالءموجود در اطرف الستیکها ست که متناوبا“ با هوا عوض میشود. قدم دوم : ضد عفونى هر روز ه دستگاه شیردوشى پس از هر شیردوشى و ضد عفونى کردن سرپستان باترکیبات ید دار پس از هر دوشش عمل ضد عفونى سرپستان ها میتواند توسط دستگاه اتوماتیک و سریع صورت گیرد. متاسفانه بجز تعداد معدودى از دامداریها توجه خاصى به این امر نمى کنند و کارگر شیردوشى غافل از اینست که حتى یک قطره شیر باقیمانده در نوک پستان که از طریق دست خود او ویا دستگاه شیردوشى از دام دیگرى منتقل شده است مى تواند براحتى از مجراى نوک سرپستان عبور و آن را آلوده کند. ماده ضد عفونى با مقدارى گلسیرین با مواد چربى بر روى پستان سدى را بوجود مى آورند که از نفوذ باکتریها به داخل جلوگیرى مى کند. قدم سوم : به محض مشاهده ورم حاد در گله بالفاصله دام مبتال را جدا ودر محلى جداگانه )ترجیحا“ بیمارستان ( در روى بستر ى خشک همراه با کلش یابستر ضد عفونى شده توسط آهک منتقل نمائید واز طریق دامپزشک آزمایش هاى تشخیص نوع میکروب انجام و آنرا مداوا کنید. قدم چهارم : تزریق بعضى مواد درمانى هنگام خشک کردن کامال“ ضرورى است چه اغلب دامها )بیش از ۰۵ درصد ( اگر دراین دوره مداوا نشوند مبتال به ورم پستان خواهند شد. قدم پنجم : اگر درمانهاى دامپزشک ومداوا ها پاسخ نداد احتمال وجود ورم پستان مزمن میرود و براى جلوگیرى از سرایت بیمارى به سایر گاوها حتما“ دام مزبور را بایستى حذف یا سرپستان آلوده را توسط یک محلول خشک کننده شیر آنرا خشک کرد در صورتیکه دام ارزش تولید مثل دارد میتوان توسط عمل جراحى پستان را برداشت .منحصر ا“جهت تولید گوساله از آن استفاده کرد.