ویروس ها از شیوههاي گوناگون و بی نظیري براي خنثـی کـردن اثـرات سیسـتم ایمنی استفاده میکنند. بسیاري از ویروسهاي RNA دار نظیر رینو ویـروس هـا و آنفلوآنزا، از تغییرات آنتی ژنتیکی عمدتا بدلیل میزان بالاي موتاسیون در آنهـا بـه عنوان وسیلهاي جهت فرار اسـتفاده مـیکننـد. بعضـی از ویروسـها از نظـر آنتـی ژنتیکی پایدار تر هستند و از روشهاي دیگري براي مقابلـه بـا پاسـخهـاي ایمنـی استفاده میکنند. بر اساس قانون کلی، ویروس هـا بـا ژنـوم بـزرگ نظیـر پـاکس ویروس ها و هر پس ویروس ها، پروتئینهایی مشابه پروتئینهاي میزبـان تولیـد میکنند که باعث کنترل و تعدیل مکانیزمهاي اجرایی پاسخهاي ایمنی میشوند. تغییرات آنتی ژنتیک بعنـوان شـیوهاي بـراي گریـز، توسـط ویـروس هـا و سـایر میکروبها استفاده میشود. همه آنها قادرند سوشهاي متعددي ایجـاد کننـد کـه از نظر آنتی ژنتیکی متمایز بوده و بدین لحاظ همیشه یک گام پیش تر از پاسخهـاي ایمنی اکتسابی میباشند. رینو ویروس ها (ویروس سرماخوردگی) مثال خـوبی از تغییرات آنتی ژنتیک هستند. بیش از 160 سرو تایپ مختلف از ایـن ویـروس در جمعیتهاي انسانی وجود دارد که هر یک با آنتی بادي خنثی کننـده خاصـی کـه در طی عفونت تولید میگردد، مشخص میشوند. بطور کلی تا زمانیکـه شـخص در معرض همه سر و تایپ ها قرار نگیرد، مصونیت کامل نسبت به عفونت رینـو ویروس ها پیدا نمیکندویروس آنفلوآنزا و رینوویروس ها بـه آلـوده سـاختن میزبـانهـاي غیـر مصـون وابسته بوده و براي بقاء خود باید به سرعت از یک میزبان به میزبان دیگـر منتقـل شوند، اما ویروسهاي دیگر ممکن است، ساختمان آنتی ژنتیک خـود را در طـی عفونت تغییر دهند. این امر باعث مـیشـود هنگامیکـه یـک پاسـخ ایمنـی ایجـاد مـیگــردد، واریتـههـایی از ســوش اصـلی ویــروس پدیـدار شــده کــه توسـط لنفوسیتهاي فعال شده موجود شناسایی نمیشوند. یکی دیگر از راههاي گریز از پاسخهاي ایمنی، تداخل با پردازش آنتی ژن اسـت. مجموعهاي از پیتیـدهاي کوچـک ویـروس و مولکولهـاي + لنفوسیتهاي TCD8 MHC کلاس یک عرضه شده در سطح سلولهاي آلوده به ویـروس را تشـخیص میدهند. در بیماریهاي عفونی ویروسی، اغلب عرضه مولکولهـاي MHC کـلاس یک بر سطح سلولهاي آلوده به ویروس کاهش مییابد که در چندین مورد نشـان داده شده که این حالت بـدلیل تـداخل ویـروس بـا مسـیر پـردازش آنتـی ژن بـا مولکولهاي MHC کلاس یک میباشد. تکامل چنین شیوههایی که به ویروس ها کمـک مـیکننـد تـا از شناسـایی شـدن + توسط سلولهاي TCD8 فرار کنند و به روشنی اهمیت این مکانیزم ویژه و مـوثر را در ایمنی ضد ویروس اثبات میکند. سایتوکاین ها، در تنظیم مراحـل پاسـخهـاي ایمنـی نقـش بسـیار مـوثري را ایفـا میکنند، بویژه فعالیتهاي کنترلی متقاطع سایتوکاینهاي Th1 , Th2 کـه موجـب پیشرفت پاسخهاي ایمنی به سمت پاسخهاي ایمنی وابسته به سلول یا پاسخهـاي

دو عامل ایمنی زایی و آنتی ژنیسیته تعیین کننده چگونگی ایجاد یک پاسخ ایمنی هستند. ایمنی زایی، توانـایی یـک مـاده در بـرانگیختن پاسـخ ایمنـی است، در حالیکه آنتی ژنیسیته توانایی یک ماده براي شناخته شدن توسط یکی از فراوردههاي پاسخ ایمنی یعنی آنتی بادي ها و یـا لنفوسـیت هـا اسـت. هـر مـاده ایمونوژن، حتماً آنتی ژن هم هست، ولی عکس آن الزامی نمیباشد. بدین ترتیـب یک مولکول کوچک، نظیر دارو، ممکن است بـه تنهـایی ایمونـوژن نباشـد ولـیبتواند با اتصال شیمیایی به یک پروتئین، خاصیت ایمنی زایی را بدسـت آورد. در این حالت، آنتی بادیها میتوانند علیه ترکیبی کـه بطـور طبیعـی ایمنـی زا نیسـت تولید شوند. چنانچه یک مولکول کوچک آلـی بوسـیله پیونـد شـیمیایی بـه یـک مولکول بزرگ پروتئینی متصل شود، کمپلکس جدید ایجاد شده میتواند بصورت یک ایمونوژن عمل نماید. چنانچه این کمپلکس جدید بـه حیـوان تزریـق شـود، باعث تولید آنتی بادي در بدن حیوان میشود. تعدادي از آنتی باديهـاي تولیـدي علیه اپی توپهاي تغییر شکل نیافته پروتئین اولیه(حاصـل) بـوده و تعـدادي نیـز علیه اپی تپهاي جدیدي که پس از اتصال مولکول کوچک بـه پـروتئین حاصـل تشکیل شدهاند تولید میشوند. مولکولهاي کوچک که پس از اتصال به مولکولهاي دیگر بصـورت اپـی تپ عمل میکنند، هاپتن نامیده میشوند. هاپتن، از ریشه لاتین و به معناي چنـگ زدن، بستن و محکم کردن میباشد. مولکولهاي بزرگ که معمـولاً پروتئینـی نیـز هستند و هاپتن به آنها متصل میشودرا در اصطلاح حامل(Carrier (مینامنـد. بـا بکار بردن هاپتنهایی با ساختمان شیمیایی معلوم، میتوان واکنش بین اپی تـپ و پارا تپ را با جزئیات بیشتري مطالعه نمود. بطـور مثـال مـیتـوان توانـایی آنتـی باديهاي تولیدي علیه یک هاپتن را براي اتصال به مولکولهاي مشابه آن هـاپتن مورد آزمایش قرار داد. بنابراین هاپتن به موادي اطلاق میشود کـه بخـودي خـود قادر به ایجاد پاسخ نیست. ولی اگر به عللی علیـه آن پاسـخ ایمنـی(همـورال یـا سلولی) ایجاد شود، با پاسخ بوجود آمده(مثلاً آنتی بادي) واکنش میدهد.اغلب هاپتن ها، مولکولهاي شیمیایی کوچکی هستند که از نظر انـدازه از ایمونوژن اصلی کوچکتر میباشند. برخی از هاپتن ها نظیر دي نیتروفنیل یـا پنـی سیلین زمانیکه به پروتئین حامل اتصال یابند، بخش غالب(ایمونودومینانـت) اپـی تپ را تشکیل میدهند. هرگونه تغییر در شکل، انـدازه و یـا بـار الکتریکـی یـک هاپتن، توانایی آن را براي اتصال به آنتی بادي اختصاص ضد هاپتن اصـلی تغییـر شکل نیافته، کاهش میدهد. حتی تغییرات شیمیایی بسیار جزئی مانند تفاوت بین ایزومرهاي فضایی، معمولاً باعث تغییر قابل ملاحظهاي در شکل هـاپتن شـده و لذا روي قدرت ترکیب آنتی بادي با هاپتن مؤثر خواهند بود