فسفر یکی دیگر از ماکروالمنت هاي بدن است بعد از کلسیم بیشترین ماکروالمنت درون بدن است. این ماده در بدن نشخوارکنندگان در حالت نرمال حدودا dl/7mg-4 است و اگر به زیر 4 برسد هایپوفسفاتمیا نامیده می شود که می تواند یک سري اختلالات به دنبال داشته باشد.

اعمال فیزیولوژیکی که فسفر در بدن انجام می دهد شامل: دخالت در سیستم بافرینگ بدن است، یعنی فسفر به عنوان یک خنثی کننده است، در ساختار اسید نوکلئیک ها (DNA و RNA (دخالت دارد، نقش دیگر فسفر در کنترل و تنظیم جمعیت میکروبی و میکروفلورهاي دستگاه گوارش دخالت دارد، فسفر در جهت تامین انرژي در ATP حضور دارد، بعد از کلسیم دومین ماده ي معدنی است که بیشترین سهم را در تشکیل استخوان و دندان را دارد، نقش اساسی در عملکرد آنزیمهاي فسفریلاسیون و دفسفریلاسیون کننده دارد. یکی از عناصر جذب شده در روده کوچک است که از طریق یک فرآیند انتقال فعال باعث عکس العمل سریع نسبت به تولید 1 و 25 در هیدروکسی ویتامین دي می گردد. کارایی جذب فسفر در روده زمانی که کمبود آن وجود دارد میتواند عامل تحریک کننده تولید 1 و 25 دي هیدروکسی ویتامین دي باشد، بدین معنی که کاهش میزان فسفر پلاسما عامل تحریکی براي تولید این ویتامین در دستگاه گوارشی میشود. غلظت فسفر پلاسما به خوبی با میزان جذب شده در روده ها ارتباظ دارد. مقادیر زیاد و بیش از حد فسفر جذب شده از طریق ادرار و بزاق ترشح میگردد. زمانیکه استرس ناشی از تغییر سطح کلسیم در بدن رخ میدهد هورمون پاراتورمون ترشح شده و سبب افزایش فسفر در دستگاه گوارشی و بزاق میشود که این مسئله به عنوان یک عامل نگهدارنده غلظت طبیعی فسفر خون تلقی میشود. دلیل اینکه گاوهاي هایپوکلسمیک تمایل به هایپوفسفاتمیک دارند نیز همین مکانیسم ترشح هورمون پاراتورمون است. هورمون پاراتورمون به طور امکان پذیري سبب افزایش غلظت فسفر خون شده و این عمل را با تحریک بازجذب مواد معدنی در استخوان نیز انجام میدهد. بنابراین هورمون پاراتورمون در پاسخ به هیپوکلسمی ترشح می گردد نه هایپوفسفاتمی، این بدان معنی است که تعادل کلسیم و فسفر در بعضی مواقع با یکدیگر مغایرت دارند. هنگامیکه میزان فسفر حاصل از دستگاه گوارش افزایش یابد، میزان ترشح فسفر خارج سلولی به منظور تولید بزاق به مقدار 30 تا 90 گرم در روز کاهش پیدا میکند. ترشح فسفر بزاق با میزان میکروبهاي شکمبه که به سهولت فسفر را در اختیار بدن میگذارند در ارتباط میباشد، یعنی وجود فسفر منوط به هضم باکتریایی سلولز میباشد. بیشترین فسفر ترشح شده در بزاق است ولی تمام آن توسط جذب رودهاي بازیافت نمیشود. میکروبهاي شکمبه قادرند تا با هضم اسید فایتیک (فسفر به این شکل در سلولهاي گیاهی باند شده است) قسمت اعظمی از فسفر را آزاد کرده و در بدن دام مورد استفاده قرار دهند. مطابق با توصیههاي سازمان ملی تغذیه دامی آمریکا نیاز نگهدارنده بدن دام به فسفر 43/1 گرم به ازاي هر 100 کیلوگرم وزن زنده دام است و به عبارتی 6/8 گرم به ازاي یک گاو 600 کیلوگرمی میباشد. به طور کلی 2/1 گرم فسفر به ازاي هر کیلوگرم ماده خشک مصرفی مورد نیاز نگهدارنده بدن میباشد، با این احتساب یک گاوي که در روز 20 کیلوگرم ماده خشک مصرف مینماید تقریبا 24 گرم فسفر براي نیاز روزانه احتیاج دارد. در طی آبستنی نیاز روزانه بدن از 5/1 گرم در روز تا 190 گرم در روز افزایش مییابد و درست قبل از زایمان نیاز آن به 6 گرم در روز میرسد. حیوانات جوان نسبت به مسن ترها نیاز به فسفر بیشتري دارند زیرا در حال ساختن استخوانهاي بدن میباشند. لذا نیاز به فسفر بدن دامهاي جوان به مقدار 9 گرم در روز به ازاي هر کیلوگرم افزایش وزن زنده میباشد درحالیکه براي دامهاي مسن تر مقدار 6 گرم فسفر به ازاي هر کیلوگرم افزایش وزن زنده مورد نیاز است. در طی شیرواري مقدار 9/0 گرم فسفر به ازاي تولید هر لیتر شیر با حدودا 4 درصد چربی مورد نیاز است.

کمبود فسفر کمبود معمولا اولیه و به صورت pica ،کاهش رشد، کاهش باروري و بعد استئودیستروفی می شود. در گاوهاي شیري سبب افزایش شکنندگی RBC ها و هموگلوبینوري بعد از زایمان می شود.

اتیولوژي: کمبود فسفر معمولا اولیه است اما توسط کاهش ویتامین Dوافزایش غلظت کلسیم سرم تشدید می شود.

اپیدمیولوژي: کمبود فسفر بسیار رخ می دهد. توزیع جغرافیایی بستگی به فسفر خاك دارد. اما ca زیاد،آلومینیوم و آهن خاك سبب کاهش دسترسی گیاه به فسفر می شود. اگر در مراتع سوپر فسفات استفاده شود سبب کاهش میزان نگهداري فسفر خاك می شود. ذخیره فسفر خاك کم بوده که این به دلیل احتباس فسفر زیاد است. در این مناطقرشد گیاهی ضعیف است و بوتولیسم و آسیب هاي استخوانی نیز رخ می دهد. سبب درجات خفیفی از کاهش تولید شیر، گوشت و پشم می شود. شسته شدن فسفر خاك توسط بارش هاي سنگین و به دنبال شخم زدن و شرایط خشکی سبب بروز کمبود می شود. مراتعی که کمبود فسفر دارند، گیاهان آنها پروتئین کمی دارن

اتیولوژي: بیماري نادر است اما رخ می دهد، عوامل زیادي روي توان دسترسی به روي از خاك مثل درجه تراکم خاك و غلظت نیتروژن و فسفر خاك وجود دارد. اگر Ph خاك به بالاي 5/6 برسد و کود حاوي نیتروژن به خاك بزنیم ریسک کمبود بالاتر می رود. گیاهان خانواده گلومینه نسبت به خانواده گرامینه روي کمتري دارند. عواملی مثل مصرف گراس نابالغ که روي هضم پذیري اثر گذار است، تغذیه با علوفه یونجه خشک دیر درو شده که قابلیت هضم پایین دارد حضور سولفور بالا در جیره و نیز آلودگی سیلو به خاك هنگام درو کردن روي قابلیت هضم روي اثر می گذارد و دام را مستعد کمبود ثانویه می کند. اپیدمیولوژي: در گاو و گوسفند و بز به صورت طبیعی رخ می دهد. در گوساله ها شایع تر است. در برخی نژادها به صورت ژنتیکی نیاز به روي بیشتر است. بیماري در نژاد Friesian و pied black به صورت ژنتیکی به عنوان A56 trait lethal شناخته می شود. علایم کمبود در سن 4 -8 هفتگی بارز می شوند. نقص اصلی در این موارد ناتوانی در جذب روده اي روي است . فرم تجربی در گاو به دنبال کاهش روي جیره رخ می دهد، اگر گوساله جیره حاوي 40 میلی گرم پر کیلو گرم روي بگیرد سالم باقی می ماند اما اگر گاو بالغی که در سطح مرتع در حال تغذیه است20-80 میلی گرم پر کیلو گرم روي و 6/0 %کلسیم بگیرد دچار پاراکراتوز می شود. اگر دام دچار کمبود بهمراه روي، مس را هم دریافت کند پاسخ به درمان مطلوب است. تغذیه روي ممکن است درگیر پاسخ هاي سیستم ایمنی گوساله شود. وقتی گوساله دچار استرس می شود به دنبال جابجایی و یا IBR سبب تب و افزایش تمایل به دریافت ماده خشک و کاهش وزن می شود، زمانی که دام با روي ارگانیک مانع اکسیده شدن منیزیم تغذیه می شوند. علت کمبود در میش و بز هاي بالغ تشخیص داده نشده است. کمبود مرزي سبب رشد غیر طبیعی و باروري غیر طبیعی، کاهش غلظت روي سرم اما بدون علایم بالینی می شود و در گوسفندانی که روي چراگاهی که کمتر از 10 میلی گرم پر کیلو گرم روي دارد رخ می دهد. در آلمان بیماري در شتر هاي بدون کوهان (لاما – آلپاکا) کاهش وضعیت روي و مس رخ داد. پاتوژنز: به خوبی مشخص نیست. روي در ساختار آنزیم کربنیک انهیداز که در RBC و سلول هاي parietal) جداري) معده قرار گرفته وجود دارد و در جابه جایی CO2 تنفسی و ترشح اسید هیدروکلریک از مخاط معده نقش دارد. روي عملکرد RNA مربوط به انسولین، گلوکاگون و سایر هورمون ها نیز ارتباط دارد. داراي نقش در کراتینیزاسیون، کلسیفیکاسیون و بهبود زخم ها و رشد somatic و جنسی نقش دارد. چون در متابولیسم پروتئین و اسید نوکلئیک نقش دارد کمبود تاثیر مرزي روي مکانیسم ایمنی وابسته به سلول ها می گذارد. کمبود می تواند سبب کاهش رشد در دام هاي جوان و کاهش وزن در دام هاي بالغ شود. اختلال در کراتینیزاسیون سبب پاراکراتوز، کاهش و اختلال در رشد پشم و مو و ضایعات در band coronary می شود که احتمالا همگی بازتاب اهمیت روي در سنتز پروتئین است. ضایعات دیواره آرتریول هاي dermis نیز رخ می دهد. معدنی شدن در استخوان هاي حیوانات دچار کمبود روي غیر طبیعی است و غلظت روي در استخوان کاهش می یابد. بازماندگی و تاخیر در رشد بیضه هاي بره نر و مختل شدن کامل روند اسپرماتوژنز در نتیجه اشکال در سنتز پروتئین رخ می دهد.