ین داروها به چند روش تقسیم بندی می شوند:

1 )بر اساس منشاء : که می تواند سنتیک و نیمه سنتیک و یا طبیعی باشد.

2 )بر اساس طیف اثر : که برخی وسیع الطیف هستند و بعضی طیف اثر محدود دارند. وسیع الطیف به معنای آن است که روی انواع زیادی از باکتری ها می تواند موثر باشند. مثال یک تقسیم بندی کلی در باکتری ها وجود دارد به نام باکتری های گرم مثبت و گرم منفی که داروهای وسیع الطیف ممکن است که روی گونه های زیادی از گرم منفی ها و گرم مثبت ها موثر باشند اما آن هایی که طیف اثرشان محدود است روی انواع خاصی از باکتری ها موثر هستند مثال فقط روی گرم مثبت ها و یا فقط روی گرم منفی ها.

3 )بر اساس نوع اثر : یعنی نوع اثری که روی باکتری ایجاد می کنند که بعضی از آن ها باکتریوسیت هستند و بعضی از آن ها باکتریواستاتیک می باشند که باکتریوسیت به معنای کشنده باکتری می باشد و یعنی کامال باکتری متالشی می شود و از بین می رود و باکتریواستاتیک به معنای مهار رشد باکتری و جلوگیری از رشد باکتری می باشد یعنی در واقع جلوی تکثیر باکتری را می گیرند. فرض شود که عفونتی ایجاد شده و ما یک باکتریواستاتیک به کار می بریم فقط رشد باکتری محدود می شود و ما چگونه بدانیم که بیماری بهبود می یابد یا خیر ؟ در عفونت ما با جمعیت زیادی از باکتری ها مواجه هستیم پس زمانی که داروی باکتریواستاتیک به کار می بریم اتفاقی که می افتد این است که رشد باکتری متوقف می شود پس جلوی تکثیر گرفته می شود اما هنوز بیماری بهبود پیدا نکرده است چون هنوز یک جمعیتی حضور دارند و مساله ای که مطرح است این است که سیستم ایمنی بدن ضرورت دارد که فعال باشد و در ادامه کار داروی باکتریواستاتیک وارد عمل شود و چون تعداد باکتری کم شده و رشد باکتری متوقف می شود سیستم ایمنی قادر است که باکتری را از بین ببرد. پس زمانی که با استفاده از داروی باکتریواستاتیک تعداد کاهش می یابد سیستم ایمنی عمل خود را بهتر انجام می دهد و زمانی که از داروی باکتریواستاتیک استفاده می کنیم ضرورت دارد که سیستم ایمنی فعال باشد و یا به بیان دیگر در شرایطی که با ضعف سیستم ایمنی مواجه هستیم داروی باکتریواستاتیک به کار نمی بریم چون نمی تواند بیماری را مهار کند و حتما باید داروی ما کشنده باکتری یعنی باکتریوسیت باشد. گاهی اوقات بعضی از داروهای ضد باکتری اثر همدیگر را تقویت می کنند ولی این قطعی نیست که بتوان گفت هرگاه ما دو داروی باکتریواستاتیک به کار ببریم حتما اثر ما اثر باکتریوسیت می شود. ولی نمونه هایی از داروهای ضدباکتری وجود دارد که تک تک آنها اثر باکتریواستاتیک دارند ولی وقتی همزمان با هم به کار می روند اثر آنها به اثر باکتریوسیت تبدیل می شود مثال داروی سولفی سوکسازول + تری متوپرینبعضی اوقات بعضی از داروها اثر آنها در دوز باال باکتریوسیت می شود و یا روی بعضی از باکتری ها ممکن است اثر باکتریوسیت داشته باشند و روی بعضی از داروها اثر باکتریواستاتیک داشته باشند.

4 )تقسیم بندی بر اساس مکانیسم اثر : یعنی بر اساس این که داروی ضدباکتری چگونه می تواند اثر خود را روی باکتری اعمال کند می توان آن ها را تقسیم بندی کرد که انواع مختلفی از اثر داروهای ضد باکتری را نمایش می دهیم :

1 )داروهای مهار کننده دیواره ی سلولی باکتری: داروهایی هستند که در واقع مهار کننده دیواره ی سلولی باکتری هستند یعنی بعضی از باکتری ها عالوه بر این که دارای غشای سیتوپالسمی هستند یک دیواره هم اطراف آن ها را گرفته که جنس این دیواره از پپتید و گلیکان می باشد که این باکتری ها را بیشتر محافظت می کنند و ما داروهایی داریم که بر روی این دیواره سلولی اثر می گذارند و جلوی ساخت آن را می گیرند یعنی آنزیم هایی روی آن ها کار می کنند و اجازه ی ساخته شدن دیواره را نمی دهند و زمانی این دیواره ساخته می شود که باکتری تکثیر می کند و وقتی که تکثیر انجام شد و باکتری جدید به وجود آمد آن باکتری جدید نیاز دارد که دیواره آن تکمیل شود پس این داروها در مرحله رشد و تکثیر اثر خود را اعمال می کنند و اجازه ساخته شدن دیواره را نمی دهند و اتفاقی که می افتد این است که به دلیل فشار اسمزی باال در داخل باکتری محتویات باکتری به بیرون پراکنده می شود و باکتری کامال متالشی می شود و عموما این گونه داروها داروهای باکتریوسیت هستند که از نمونه آن می توان پنی سیلین ها را نام برد که پنی سیلین از همین شیوه اثر خود را اعمال می کند.

2 )داروهای ضدباکتری مهار کننده مسیرهای متابولیکی : به معنای آن است که مسیرهایی که می آیند و یکسری فاکتورهای ضروری برای تکثیر باکتری را مهیا می کنند که مثال آن سولفانامید ها می باشند. سلول های باکتری بر خالف سلول های پستانداران اسیدفولیک را خود سنتز می کنند این اسیدفولیک یک ماده ضروری است چون باعث ساخت یکسری اسیدهای نوکلئیک می گردد و آن اسیدهای نوکلئیک در ساخت DNA استفاده می شوند و ضرورت آن زمانی است که می خواهد تکثیر DNA صورت گیرد این مسیر متابولیکی وقتی که اتفاق می افتد اسید فولیک ساخته می شود و نهایتا عناصر ضروری برای ساخته شدن و تکثیر DNA فراهم می گیرد و کار داروی ما آن است که در این مسیر متابولیکی اختالل ایجاد کند پس بنابراین اسیدفولیک ساخته نمی شود و تکثیر هم دچار اشکال می گردد و نهایتا رشد باکتری متوقف می شود پس این دسته جزء باکتریواستاتیک می باشند.

3 )مهار سنتز پروتئین های ضروری در سلول : مکانیسم دیگر برای داروهای ضدباکتری مهار سنتز پروتئین های ضروری در سلول می باشد که محل ساخت پروتئین در ریبوزوم ها می باشند پس طبیعتا اثر اینگونه داروها ، اثر بر روی ریبوزوم می باشد پس ضرورت دارد که داخل سلول وارد شوند ، این داروها به داخل سلول می روند و بر روی ریبوزوم ها اثر می گذارند و سلول و آنزیم های مختلفی بر حسب نوع دارو و نوع باکتری تحت تاثیر قرار می دهند و اجازه ی ساخته شدن پروتئین های ضروری را نمی دهند و پروتئین های ضروری هم در فعالیت عمده سلول نقش دارند مثال در تکثیر در تکثیر نقش مهمی ایفا می کنند و یا حتی ممکن است در ادامه حیات هسته سلول ممکن است نقش داشته باشند. این داروها ممکن است اثر باکتریوسیت و یا باکتریواستاتیک داشته باشند و یا هر دو اثر.

4 )اختالل در فعالیت غشای سلولی : روش دیگر اختالل در فعالیت غشاء سلولی می باشد که انسجام غشاء را این گونه داروها تحت تاثیر قرار می دهند و تقریبا عمل آن ها مثل مهار دیواره سلولی می باشد اما طبیعتا محل اثر و نوع آنزیم های دخیل در انجام واکنش می تواند متفاوت باشد ولی شکاف هایی را در غشای سلولی ایجاد می کنند که منجر به بیرون راندن محتویات داخلی غشاء می گردد و باعث می شود غشاء خاصیت حفظ بخش های درونی و قوام درون سلول را از دست بدهد و معموال این داروها داروهای باکتریوسیت هستند. مثل داروی پلی نیکسین

5 )اختالل در سنتز و فعالیت DNA : روی DNA سلول اثر خود را اعمال می کنند که البته داروهای پرمصرفی نبوده و مصرف آن ها خیلی محدود صورت می گیرد. نکته* انتخابی عمل کردن این داروها می باشد یا به عبارت دیگر سمیت انتخابی این داروهاست که به معنای آن است که بتواند اختصاصا این اثر سمی را روی سلول باکتری ایجاد کند چون از لحاظ ساختاری سلول باکتری با سلول های بدن پستانداران ظاهرا تفاوتی ندارد اما به این دلیل دارو روی باکتری اثر می گذارد چون خیلی انتخابی عمل می کند یعنی آن دسته ی اول که دارو روی دیواره سلولی تاثیر می گذارد سلول های پستانداران فاقد دیواره سلولی می باشند پس این یک اثر کامال اختصاصی است یعنی یک سمیت کامال اختصاصی بر روی سلول هایی دارد که دارای دیواره سلولی هستند و سلول هایی که فاقد دیواره سلولی باشند این دارو روی آن ها تاثیر ندارد.

منظور از داروهای ضد باکتریایی ، داروهایی است که بر علیه عوامل بیماری زا استفاده می شوند این داروها ممکن است منشاء طبیعی داشته باشند و یا ممکن است منشاء سنتیک داشته باشند و یا حتی نیمه سنتیک باشند. آنهایی که منشاء طبیعی دارند عموما منشاء آنها قارچ ها هستند. به داروهای ضد باکتری که از محیط کشت یک موجود زنده مثل قارچ به دست می آید و بر علیه موجودات زنده دیگری یعنی باکتری های بیماری زا به کار می رود آنتی بیوتیک می گویند ، یعنی کلمه آنتی بیوتیک این دسته از داروهای ضدباکتری را دربر می گیرد ولی بسیاری از اوقات پیش می آید که از واژه ی آنتی بیوتیک به طور تنها استفاده می شود بدون اینکه منشاء دارو را مشخص کنیم اما هم اکنون می دانیم که آنتی بیوتیک دارویی را در بر می گیرد که منشاء آن حتما طبیعی است. اولین آنتی بیوتیک که ساخته شد، پنی سیلین می باشد. به طور کلی می توان گفت داروهای ضد باکتری = داروهای آنتی بیوتیک.

عموما اثر این گونه داروها بر روی ریبوزوم می باشد، که ریبوزوم سلول های باکتری به دو سابیونیت 35S و 55S تقسیم می شود ولی سلول های پستانداران سابیونیت های 45S و 65S دارند و همین تفاوتی که در سابیونیت ریبوزم های این کونه سلول ها وجود دارد می تواند اساس انتخابی عمل کردن این داروها باشد چون وقتی دارویی روی سابیونیت 35S تاثیر می گذارد عمال باید در آنجا گیرنده ای داشته باشد که بتواند اثر خود را اعمال کند و بر روی 45S و یا 65S نمی تواند اثر بگذارد. بنابراین به طور اختصاصی اثر خود را بر روی باکتری ایجاد می کند. یک گروه مهم از این داروها ترکیباتی هستند تحت عنوان آمینوگلیکوزیدها که انواع مختلفی دارند و داروهایی مثل استرپتومایسین، جنتامایسین، نئومایسین، کاتامایسین، توبرامایسین، آمیکاسین از مهمترین انواع آمینوگلیکوزیدها محسوب می شوند.

1 )مهمترین استفاده درمان عفونتها می باشد یعنی بیماری های که منشاء باکتریال دارد و عوامل بیماری زا آنها را ایجاد می کند.

2 )پیشگیری در مورد بیماری های عود شونده – اپیدمی ها – ضعف بدن که مستعد برای بروز عفونت می باشد. با دوز تحت درمانی یعنی دوز پایین تر از دوز درمانی می توان داروی ضد باکتری را به کار برد و یک اثر پیشگیری کننده مناسب داشته باشیم.

3 )به عنوان preservative یا محافظ مواد غذایی می توان از این داروها استفاده کرد. البته مقدار دوز دارو که در اینجا به کار می بریم با مقادیری که برای درمان به کار می بریم باید فوق العاده ناچیز باشد در حدی که هیچ گونه اثر خاص ضدباکتریائی یا اثر فارماکولوژیک در مصرف کننده آن ماده غذایی بر جای نگذارد و فقط در حدی که بتواند جلوی رشد و تکثیر بعضی از باکتری هایی که ممکن است به آن ماده ی غذایی آسیب برساند را بگیرد. ترکیباتی به عنوان preservative استفاده می شود امروزه در صنعت ترکیباتی نیستند که به عنوان داروهای ضد باکتری در انسان یا حیوان استفاده شوند اما واجد این خاصیت هستند مثال ترکیب کلرهگزیدین که در بعضی از مواد به عنوان محافظ استفاده می شود و خاصیت ضدباکتریایی هم دارد اما به عنوان داروی درمان کننده از آن استفاده نمی کنیم.

4 )یکی از موارد خاص استفاده از داروهای ضد باکتری که بیشتر در دامپزشکی حائز اهمیت هستند به عنوان افزایش دهنده رشد می باشد )promotion growth )که در حیوانات پرواری استفاده می کنند که می خواهند از گوشت آنها بیشتر استفاده کنند. برای دامدار مهم است که غذایی که این حیوانات دریافت می کنند تبدیل به پروتئین در بدن آنها شود و یا این که شیر بیشتری تولید کنند یکی از نکات مهم در مورد غذا این می باشد که عالوه بر این که حاوی ویتامین ها و مواد معدنی و عناصر الزم برای رشد باشد ، میزان جذب آن است )از دستگاه گوارش( پس داروهای ضد باکتری که به عنوان افزایش دهنده ی رشد استفاده می شوند با چند مکانیسم می توانند باعث افزایش رشد شوند که مهمترین آن این است که این داروها باعث از بین رفتن میکروارگانیسم های مضر در دستگاه گوارش می شوند که فایده آن این است که وقتی که جمعیت باکتریایی مضر کاهش پیدا کند تولید سم در دستگاه گوارش کمتر می شود و ضخامت دیواره روده کاهش می یابد چون حضور باکتری ها عالوه بر آن که به طور طبیعی الیه ای را روی دیواره روده می پوشاند باعث ایجاد التهاب در دیواره روده می شود گه میزان جذب را کاهش می دهد پس وقتی جمعیت مضر کم شود سموم تولید شده در اثر آن ها کاهش پیدا می کند و ضخامت دیواره کمتر شده و جذب مواد غذایی بهتر اتفاق می افتد و جمعیت باکتری های مفید تولید کننده مثال ویتامین ها در دستگاه گوارش افزایش می یابد و این ها مجموعا باعث می شود که جذب مواد غذایی افزایش یابد و به رشد کمک می کند.

بر اساس زمان ورود سفالوسپورین ها به بازار دارویی و همین طور برخی از ویژگی های خاص این داروها به سه نسل تقسیم شده اند. نسل اول، نسل دوم و نسل سوم. نسل اول : آن ها داروهایی هستند که طیف اثر آن ها محدود به باکتری های گرم مثبت می باشد مثل سفالکسین، سفادروکسیل، سفازولین، سفالوتین. بعضی از این داروها فرم خوراکی دارند و اثر آن ها روی باکتری های گرم مثبت می باشد و نفوذی هم به CNS ندارد که در عفونت های بافت نرم و همین طور عفونت های استخوانی، عفونت های تنفسی و گوارشی، عفونت های ادراری )با توجه به این که بدون متابولیسم وارد ادرار می شوند( می توان استفاده کرد. نسل دوم داروهایی هستند که تمایل آن ها مقداری به سمت داروهای گرم منفی می رود یعنی تا حدی روی گرم مثبت و تا حدی روی گرم منفی ها می توانند موثر باشند. مثال داروی لفوکستین و سفاکلر از داروهای نسل دوم هستند. داروهای نسل دوم نه در پزشکی و نه در دامپزشکی کاربرد قابل توجهی پیدا نکرده اند و به آن شکل استفاده نشده و نمی شوند. نسل سوم یک ویژگی خاصی دارند. یک اثرشان خیلی عالی بر روی باکتری های گرم منفی می باشند و دوم قابلیت نفوذ بسیار خوبی به CNS دارند. بنابراین در مننژیت یکی از داروهای انتخابی می تواند نسل سوم سفالوسپورین ها باشد که از جمله ی این داروها می توان سفتریاکسون، سفتی زوکسین، سفتی زیدیم، سفتی اوفور، سفوپرازون نام برد. این داروها چون داروهای وسیع الطیفی محسوب می شوند برای پیش گیری و درمان عفونت های بعد از جراحی های سخت، عفونت هایی که در حین سرطان ایجاد می شود، سوختگی های شدید استفاده می شود و بسیار موثر هستند حتی در Osteomylit یا عفونت استخوانی و همچنین در مننژیت حیوانات کوچک استفاده می شوند. سفتی اوفور یکی از داروهای بسیار خوبی است در این گروه که با نام تجاری Excenel در دامپزشکی استفاده می شود. مخصوصا در عفونت های تنفسی در گاو چون طوری این دارو طراحی شده که نفوذ بسیار خوبی به بافت ریه دارد و به برونش خیلی خوب نفوذ می کند و یکی از مزایای آن این است که این دارو مصرف کوتاه مدت دارد )با دوز کم یعنی یک بار در روز به مدت سه روز( و یا حتی بعضی از این مواقع یک تک دوز از این دارو می تواند موثر باشد. عالوه بر این کاربردها سفتی اوفور را برای تب حمل و نقل در گاو استفاده می کنند. برای عفونت های تنفسی در اسب هم استفاده می شود. در عفونت کلی باسیلوز طیور به کار برده می شود. در سگ برای عفونت های ادراری و چون وسیع الطیف می باشند می تواند روی عفونت های ناشی از باکتری های گرم مثبت و منفی خیلی خوب تاثیر بگذارند. به طور کلی سفالوسپورین ها حتی در کنترل و درمان ورم پستان هم کم و بیش استفاده می شوند مثال داروی سفوپروکسین و سفاپرازون را می توان نام برد.

عوارض سفالوپورین ها: آلرژی مثل پنی سیلین ها البته نه به اندازه ی آن ها هر چند که مواردی از آلرژی متقاطع با پنی سیلین ها دیده شده یعنی بیمار ممکن است هم به پنی سیلین آلرژی داشته باشند و هم به سفالوسپورین. درد و تشکیل لخته در محل تزریق )tromboflebit ) اثر نفروتوکسیک آن ها )سمیت کلیوی( که در مصرف این داروها همراه با سایر داروهایی که آن ها هم این عارضه را دارند باید احتیاط صورت گیرد. در فرم های خوراکی این داروها هم عفونت ثانویه )infection super )در مواردی که طوالنی مدت استفاده می شوند حائز اهمیت است.