اين دستگاه، بخشی از دستگاه عصبی محيطی است که اعمال احشای بدن را کنترل میکند. ٔ اين دستگاه، به کنترل فشار خون، حرکات و ّ ترشح دستگاه گوارش، عمل عرق کردن، کنترل درجه ً به طور کامل و بعضی حرارت بدن، دفع مدفوع و ادرار کمک میکند. بعضی از اين اعمال، تقريبا ٔ دستگاه ِ عصبی خودمختار، کنترل میشوند. دستگاه عصبی خودکار، به ديگر به طور نسبی، به وسيله دو قسمت تقسيم میشود: ١ــ دستگاهعصبی سمپاتيک، ٢ــ دستگاهعصبی پاراسمپاتيک. دستگاه عصبی سمپاتيک: شامل طنابهای عصبی زنجير مانندی است که دارای گرههای ٔ جمجمه، دردو طرف ستون مهرهها به طرف بدن عصبی فراوان است. اين طنابهای عصبی، ازقاعده کشيده شده است و تا استخوان خاجی ادامه دارد. گرههای مزبور، جفت هستند و از قسمت جلو به ٔ رشتههای ٔ خاجی وجود دارند. اين گرهها به وسيله عقب در نواحی گردن، سينه، کمر، لگن و ناحيه ٔ نخاع با دستگاهعصبی مرکزی مربوط میشوند. ارتباطی، به نخاع و سپس به وسيله ٔ وظيفۀ دستگاه عصبی سمپاتيک: اين دستگاه به ماهيچههای قلب، ماهيچههای ديواره رگهای خونی و احشا (معده، لوزالمعده و رودهها) عصب میفرستد. همچنين به غدد عرق و ّتارتجاعی تمامماهيچههایارادیوغيرارادی ماهيچههایغيرارادیپوستنيزعصبمیدهدوقابلي را حفظ میکند. دستگاه عصبی پارا سمپاتيک: دستگاه خودکار، ضميمهايست که از طريق زوجهای اعصاب مغزی شماره ٣ ،٧ ،٩ و ١٠ وهمچنين ازقسمت خاجی نخاع خارج شده است وبه اندامهای مورد نظر وارد میشوند. اثرات دستگاهعصبی خودکاربرروی اندامهای مختلف بدن تعداد کمی از اندامها يا غدد، تنها دارای يک منشأ عصبی، يعنی منشأ عصبی سمپاتيک يا ا اکثر اندامها،دارای هردومنشأعصبی سمپاتيک وپاراسمپاتيک هستندو ّ پاراسمپاتيک میباشند. ام از هريک از اين دو دستگاه، رشتههايی دريافت میکنند. تأثير هريک از دستگاههای عصبی سمپاتيک و پاراسمپاتيک بر اندامهای مختلف بدن، متفاوت است. ٔ عصب سمپاتيک، موجب بروز اثرات تحريکی در بعضی از بدين معنی که تحريک به وسيله اندامهاو سبب بروزاثرات بازدارندگی دراندامهای ديگر میشود. اين قانون،درمورد دستگاهعصبی ٣٦ پاراسمپاتيک نيز صادق است. همچنين، هنگامی که تحريک عصب سمپاتيک موجب بروز اثرات ً حالت بازدارندگی تحريکی در يک اندام شود، تحريک عصب پاراسمپاتيک در آن اندام، معمولا دارد. بهعبارت ديگر، اثرات اين دو دستگاهعصبی (سمپاتيک و پاراسمپاتيک) در يک اندام مخالف هم میباشد.

دستگاه عصبی محيطی، شامل اعصاب مغزی، اعصاب نخاعی و دستگاه عصبی خودمختار است.

الف) اعصاب مغزی: دوازده جفت عصب، ازنواحی مختلف مغز، سرچشمه میگيرندکه در اصطلاح به آنها «اعصاب مغزی» گويند. اين اعصاب برحسب وظيفهای که انجام میدهند، نامگذاری میشوندوعبارتنداز: ١ــعصب بويايی: درعمل بويايی دخالت دارد.

٢ــعصب بينايی: درعمل ديدن (بينايی) دخالت دارد.

٣ــ عصب حرکتی چشم (اکولوموتور): در زمان تابيدن نور به چشم، باعث تنگشدن مردمک چشم میشود.

٤ــ عصب اشتياقی يا قرقرهای (تروخلئار): باعث ثابتماندن کره میشود. ّ ی صورت را تأمين میکند. انشعابات ّ ی اين عصب، الياف حس ٔ حس

٥ ــعصب سهقلو: رشته رشته حرکتی اين عصب، بهعضلات جوشی صورت،عصب میدهند. ٔ چشم در َده): اين عصب، باعث میشود که چشمها در کره

٦ ــ عصب دورکننده (مبع ّت مناسبی قرار گيرند. موقعي

٧ــ عصب صورت: انشعابات اين عصب، رشتههای حرکتی عضلات صورت و گوشها را تأمين میکنند.

٨ ــعصب شنوايی: درعمل شنوايی و تعادل بدن دخالت دارد. ّاليت حرکتی حلق و حنجره میشود.

٩ــعصب زبانی ــ حلقی: اين عصب، موجب فع

١٠ــعصب واگ: انشعابات اين عصب به حلق، حنجره و دستگاه گوارش میروند. ٔ سر، انشعاب میدهد.

١١ــعصب شوکی: اين عصب بهعضلات نگهدارنده

١٢ــعصب زيرزبانی: اين عصب، رشتههای حرکتی زبان را تأمين میکند.

ب )اعصاب نخاعی: اين اعصاب از قسمتهای مختلف نخاع، سرچشمه گرفته، به اعضای بدن وارد میشوند.