گـاهی افـراد تمـام پیکـره بـاکتري، ویروس و یا هر میکروارگانیزم دیگري را بعنوان آنتی ژن میشناسـند. در حالیکـه ناحیه اتصال آنتی ژنی در آنتی بادیها(پاراتپ) یا گیرندههاي سطحی لنفوسیتهاي B ،مکمل یک ارگانیزم کامل نیست، بلکه اغلب مکمل یک شاخص منحصر بفرد آنتی ژنیک با اندازه و مولکول مشخصی است. بنابراین هرگاه آنتی باديهایی کـه علیه یک مولکول ایمونوژن سم کزاز تولید شد را مورد بررسی قرار دهیم متوجـه میشویم که علیه توکسین فوق، آنتی باديهاي مختلف در بدن تولید شده که هـر کدام به یک قسمت خاصی از مولکول سم کزاز متصل میشوند. قطعات خاصـی کـه در طــول زنجیـره مولکـول یــک ایمونـوژن توسـط گیرنـدههــاي ســطحی لنفوسیتهاي B,T شناسایی میشود، اپی تپ و یا شاخص آنتی ژنیک مـینامنـد. اندازه یک اپی تپ که با پاراتوپ متصل میشـود، حـدود 7-5 اسـید آمینـه و یـا تقریباً برابر 35×12×7 انگستروم است. در زنجیره پلی پپتیدي پروتئین ها، بعضی از اپـی تـپ هـا از یـک ردیـف اسیدآمینه مختلف، منظم، مرتب و متصل بوجود آمده اند. چنانچه ساختمان اولیـه و سه بعدي اپی تپ بعلت به هم خوردن نظم و ترتیب اسیدآمینه ها، تغییـر کنـد، آنتی بادي اختصاصی تولیـدي قـادر بـه شناسـایی و اتصـال بـه اپـی تـپ تغییـر 1 - Epitope 2 - Anti genic determinant 36 ساختمان یافته نمیباشند. به اینگونه اپی تپ ها، که در پروتئینهـاي رشـتهـاي مثل کلاژن، الاستین، کراتین و پروتئینهاي کروي مثـل هموگلـوبین، میوگلـوبین، اگزوتوکسین و آنزیم ها وجود دارد، اپی تـپهـاي پیوسـته مـیگوینـد. بعبـارتی شاخصهاي آنتی ژنیـک یـک مولکـول را برمبنـاي اینکـه از ردیـف اسـیدهـاي آمینه(ساختمان اول) تشکیل شده و یا بواسطه شکل فضایی خاص مولکول ایجاد شده باشد، به شاخصهاي ترتیبی یا پیوسته و شاخصهاي شکلی(ناپیوسته) طبقه بندي میکنند. زنجیره مولکولی در پروتئین بصورت یـک رشـته و الیـاف طویـل مستقیم نبوده بلکه به صورت کلاف نخ پیچ و تاب خورده است. یعنی اینکه اپـی تپهاي ناپیوسته از تجمع و کنار هم قرار گرفتن چندین اسید آمینه کـه در نقـاط مختلف زنجیره مولکولی قرار دارند بوجود میآید. آلبومین سـرم انسـان یکـی از مولکولهایی است که داراي هر نوع اپی تپ پیوسته و ناپیوسته میباشد. مطلـب را بدین صورت نیز میتوان بیان نمود که اپی تپ ناپیوسته از اسیدآمینههایی تشکیل یافته که از نظر ردیف(ساختمان اولیه پروتئین) از یکدیگر فاصله داشته ولی بدلیل شکل فضایی پروتئین(ساختمان سوم) در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. آنتی بـادي علیه آنتی ژن ممکن است علیه شاخص شکلی و یا ترتیبی تولید شود. در اغلـب پروتئینهاي کروي و اسیدهاي نوکلئیک طبیعی، شاخصهاي آنتی ژنیـک از نـوع شکلی و در اغلب پلیساکاریدها، پروتئینهاي رشتهاي و اسـیدهـاي نوکلئیـک تک رشتهاي شاخص ها از نوع ترتیبی میباشند. بطور کلی تعداد و تنـوع اپـی تپ ها در یک آنتی ژن، عامل قدرت و توانایی در ایجاد پاسخ ایمنـی مـیباشـند. هر چه تعداد اپی تپهاي یک ایمونـوژن زیـادتر و تنـوع و گونـاگونی آن بیشـتر باشد، شدت و یا دامنـه یـک واکـنش ایمنـی در مقابـل آن زیـادتر خواهـد بـود. مولکولهاي بزرگ معمولا از تعداد اپی تپ بیشتري برخـوردار بـوده لـذا قـدرت ایمنی زایی بیشتري دارند. یک ایمونوژن ممکن اسـت هـم داراي اپـی تـپهـاي اختصاصی خود و هم داراي اپی تپهاي مشترك با ایمونوژن دیگر باشد. با توجه به اینکه همه شاخصهاي آنتی ژنیک یک مولکول آشکار و قابـل دسترسی نمیباشند، بنابراین برخی از این اپـی تـپ هـا از ایمنـی زایـی بیشـتري برخوردار بوده و بعضی در حالت نهفتگی بسر میبرند. بدین ترتیب شاخصهاي آنتی ژنیک را به شاخصهاي فعال و پنهان طبقه بندي نموده و به مجموع آن دو، ظرفیت کلی میگویند. لذا، یک فرد ممکن است نسـبت بـه برخـی شـاخص هـا دچار تولرانس شده و در مقابل بعضی شاخص ها پاسخ ایمنی ایجاد کنـد کـه بـه ص این حالت غالبیت ایمنی زایی 1 در شاخ هاي آنتی ژنیک میگویند. 

'بوتولیسم یک بیماری ناشی از توکسین تولید شده توسط باکتری Clostridium Botuliniumمی باشد. این بیماری در طیور بر اثر خوردن مواد غذایی آلوده به سم باکتری ایجاد می شود. این باکتری می تواند در الشه های گیاهی و جانوری تکثیر و سم تولید کرده وطیور با تغذیه از این مواد الوده به این بیماری دچار شوند. تحقیقات نشان داده است که در بعضی موارد این باکتری می تواند در سکوم خود حیوان تکثیر شده و سم تولید کند. واین سم می تواند در همان جا جذب خون شده و باعث بروز بیماری در طیور شود.این بیماری بیشتر در ماکیان، قرقاولهای اسیر و پرندگان آبی به خصوص اردکهای وحشی ) به خصوص در آبهای کم عمق قلیایی که دارای مقدار زیادی الشه گندیده گیاهان هستند( بروز می کند. انسان وپستانداران دیگر نیز به این بیماری مبتال می شوند. و میزان بروز آن در ماههای گرم سال به خصوص بر اثر مصرف مواد کنسروی آلوده بیشتر است.شیوع بوتولیسم در برخی از مزارع پرورش مرغهای گوشتی ممکن است به طریقی با سوسکهای بستر آلوده به سم بوتولیسم در ارتباط باشد. )سم بوتولیسم در بسیاری از سوسکها به شناسایی شده است( . تا به حال حداقل هشت نوع توکسین مختلف برای باکتری Clostridium Botuliniumشناسایی شد است. که به صورت H – A نامگذاری شده اند. که در طیور رایجترین این سموم نوع C آن است. اگرچه ندرتاً سموم نوع A و B نیز باعث بروز مسمومیت می شوند.

عالئم: ازعالئم تیپیک این بیماری ضعف عمومی بدن همراه باعدم تعادل پیشرونده میباشد. که ابتدا در پاها و سپس در بالها و گردن ایجاد می شود. در اتدا فلجی موقت و به دنبال این عالئم فلجی دائم ایجاد می شود. در برخی از خروسهای مبتال در مراحل اول بیماری پرهای ناحیه گردن و پشت سیخ می شود. در مراحل پیشرفته تر در اغلب ماکیان بجز بوقلمون پرهای گردن شل شده و به راحتی کنده می شوند. در برخی موارد بروز اسهال مشاهده می شود.در کالبد گشایی در چیندان مواد فاسد و بد بو و در بعضی موارد الرو حشرات دیده می شود.

تشخیص: در تشخیص این بیماری عالئم کمک می کنند. ولی در برخی موارد ممکن است این عالئم با نشانه های سایر مسمومیت های طیور مثل مسمومیت با موننسین در بوقلمون اشتباه شود. که در این موارد می توان با تزریق سرم یا عصاره محتویات روده پرندگان مبتال به صفاق موشهای آزمایشگاهی ،این باکتری را تشخیص داد.

پیشگیری و کنترل: برای پیشگیری از این بیماری دو عامل مدیریت صحیح و بهداشت مناسب بسیار مؤثر است. تهیه مواد غذایی سالم و انبارداری مناسب برای جلوگیری از رشد Clostridium Botuliniumوتولید سم در پیشگیری از این بیماری بسیار مؤثر است. حذف مکرر الشه ها از سالن و کنترول حشرات نیز عامل مؤثر دیگر در پیشگیری از این بیماری است. همچنین می توان از توکسوئید نوع C برای ایجاد ایمنی در پرندگان استفاده کرد. ولی این روش چندان متداول نیست. در گله هایی که بتولیسم به صورت بومی حضور دارد، مصرف سلنیم و آنتی بیوتیک برای پیشگیری وهمچنین درمان مؤر است. برای کنترول بیماری اغلب پس از بروز همه گیری باید از ضد عفونی کننده های کلره یا یده استفاده کرد. و در صورتی که الشه های طیور برای تولید مواد خوراک طیور استفاده شود، باید کامالً استرلیزه شوند.

درمان: درمان بجز در مواردی که مسمومیت خفیف ایجاد شده است، مغموالً بی تأثیر است. ولی استفاده از پادزهرهای مناسب، ) معموالً نوع C آن مصرف می شود هرچند که نوع پلی والن آن ارجح تر است. ( و شستشوی دستگاه گوارش با آب غیر قلیایی به مقدار زیاد، میتواند مؤثر باشد. در مواردی که کلسثریدیوم در حال تکثیر در روده باشد،درمان از طریق پنی سیلین به روش خوراکی می تواند مفید واقع شود. گاهی برای درمان گله های مشکوک، به این بیماری سولفات دو سود ) مسهل ( به غذای انها افزوده می شود. )یک پوند برای هر ۱۰۰ – ۷۵ پرنده ( و پرندگان از ان تغذیه می شوند

عامل اين بيماری يک باکتری بنام فوزو باکتريوم مـی- باشد که در گاوهای جوان کمتر از ٣ سال ديده میشود. در دامهای مبتلا بطور ناگهانی درجه حرارت بـه ۴١ تا ۴٢ درجه سانتیگراد میرسد و حيوان پشت خـود را بـه حالت کمانی نگه میدارد و به زحمت قادر بـه حرکـت مـی- باشد. عدم تمايل به برخاستن (کـه از نـشانيهای ورم پـرده صفاق در اثر جسم خـارجی اسـت) در نکـروز کبـدی نيـز ديده میشود. در اين بيماری يرقان چندان شديد نيـست و جلب نظر نمیکند. نبض و تنفس آنقدر سريع و گرمـای بـدن آنقدر بالاست که معمولاд گاو را مبتلا به ذاتالريـه مـی- پندارند. دقه کردن فاصله بين دندههای آخر در طـرفين سـينه غالباً دردناک و معرف التهاب پرده صـفاق و جنـب در آن ناحيه مي باشد. در اين بيماری کبد آنقدر بزرگ میشـود کـه از راه رکتوم قابل لمس است. همچنـين در کبـد غـدههـای قهـوهای مايل به زرد و خشکی ايجاد میشود که تـا ۵ سـانتی مـتر قطر دارند و گاهی بزرگتر هم میشوند. درمان: سولفا ناميدها در درمان نکروز با سيلوز موثرند. گندزدائی زخمهای جلدی بوسيله سولفاميد و تنتوريـد موثر است. پانسمان زخمهای پوست و تميز و خشک نگـاه داشـتن سـم حيوانات مانع نفوذ اين باکتری میشود.

1 -امراض تک یاخته ای: تیلریوز، بابزیوز (پیروپلاسموز)، تریپانوزومیاز

2ـ امراض ریکتزیائی: تب کیو (کوکسیلوز)، هارت واتر (کاودریا)، تب کنه ای (ارلینیوز)

3ـ امراض باکتریائی: بروسلوز، لیستریوز، تولارمی، پاستورلوز، لپتوسپیروز، لمفادنیت پنیری شکل (کورینه باکتریوم)، عفونت خون کنه ای (استافیلوکوک)

4ـ امراض ویروسی: بیش از 50 نوع ویروس از جمله: لوپینگ ایل، بیماری نایروبی گوسفند، سقط جنینی ویروس، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF(

5ـ امراض قارچی: نوکاردیوز، درماتوفیلوز (لامپی وول)

6ـ امراض کرمی: ستاریا (انواع کرمهای باریک که لارو آنها در خون یا بعضی اعضاء مثل چشم دام مستقر می شوند)