'بوتولیسم یک بیماری ناشی از توکسین تولید شده توسط باکتری Clostridium Botuliniumمی باشد. این بیماری در طیور بر اثر خوردن مواد غذایی آلوده به سم باکتری ایجاد می شود. این باکتری می تواند در الشه های گیاهی و جانوری تکثیر و سم تولید کرده وطیور با تغذیه از این مواد الوده به این بیماری دچار شوند. تحقیقات نشان داده است که در بعضی موارد این باکتری می تواند در سکوم خود حیوان تکثیر شده و سم تولید کند. واین سم می تواند در همان جا جذب خون شده و باعث بروز بیماری در طیور شود.این بیماری بیشتر در ماکیان، قرقاولهای اسیر و پرندگان آبی به خصوص اردکهای وحشی ) به خصوص در آبهای کم عمق قلیایی که دارای مقدار زیادی الشه گندیده گیاهان هستند( بروز می کند. انسان وپستانداران دیگر نیز به این بیماری مبتال می شوند. و میزان بروز آن در ماههای گرم سال به خصوص بر اثر مصرف مواد کنسروی آلوده بیشتر است.شیوع بوتولیسم در برخی از مزارع پرورش مرغهای گوشتی ممکن است به طریقی با سوسکهای بستر آلوده به سم بوتولیسم در ارتباط باشد. )سم بوتولیسم در بسیاری از سوسکها به شناسایی شده است( . تا به حال حداقل هشت نوع توکسین مختلف برای باکتری Clostridium Botuliniumشناسایی شد است. که به صورت H – A نامگذاری شده اند. که در طیور رایجترین این سموم نوع C آن است. اگرچه ندرتاً سموم نوع A و B نیز باعث بروز مسمومیت می شوند.

عالئم: ازعالئم تیپیک این بیماری ضعف عمومی بدن همراه باعدم تعادل پیشرونده میباشد. که ابتدا در پاها و سپس در بالها و گردن ایجاد می شود. در اتدا فلجی موقت و به دنبال این عالئم فلجی دائم ایجاد می شود. در برخی از خروسهای مبتال در مراحل اول بیماری پرهای ناحیه گردن و پشت سیخ می شود. در مراحل پیشرفته تر در اغلب ماکیان بجز بوقلمون پرهای گردن شل شده و به راحتی کنده می شوند. در برخی موارد بروز اسهال مشاهده می شود.در کالبد گشایی در چیندان مواد فاسد و بد بو و در بعضی موارد الرو حشرات دیده می شود.

تشخیص: در تشخیص این بیماری عالئم کمک می کنند. ولی در برخی موارد ممکن است این عالئم با نشانه های سایر مسمومیت های طیور مثل مسمومیت با موننسین در بوقلمون اشتباه شود. که در این موارد می توان با تزریق سرم یا عصاره محتویات روده پرندگان مبتال به صفاق موشهای آزمایشگاهی ،این باکتری را تشخیص داد.

پیشگیری و کنترل: برای پیشگیری از این بیماری دو عامل مدیریت صحیح و بهداشت مناسب بسیار مؤثر است. تهیه مواد غذایی سالم و انبارداری مناسب برای جلوگیری از رشد Clostridium Botuliniumوتولید سم در پیشگیری از این بیماری بسیار مؤثر است. حذف مکرر الشه ها از سالن و کنترول حشرات نیز عامل مؤثر دیگر در پیشگیری از این بیماری است. همچنین می توان از توکسوئید نوع C برای ایجاد ایمنی در پرندگان استفاده کرد. ولی این روش چندان متداول نیست. در گله هایی که بتولیسم به صورت بومی حضور دارد، مصرف سلنیم و آنتی بیوتیک برای پیشگیری وهمچنین درمان مؤر است. برای کنترول بیماری اغلب پس از بروز همه گیری باید از ضد عفونی کننده های کلره یا یده استفاده کرد. و در صورتی که الشه های طیور برای تولید مواد خوراک طیور استفاده شود، باید کامالً استرلیزه شوند.

درمان: درمان بجز در مواردی که مسمومیت خفیف ایجاد شده است، مغموالً بی تأثیر است. ولی استفاده از پادزهرهای مناسب، ) معموالً نوع C آن مصرف می شود هرچند که نوع پلی والن آن ارجح تر است. ( و شستشوی دستگاه گوارش با آب غیر قلیایی به مقدار زیاد، میتواند مؤثر باشد. در مواردی که کلسثریدیوم در حال تکثیر در روده باشد،درمان از طریق پنی سیلین به روش خوراکی می تواند مفید واقع شود. گاهی برای درمان گله های مشکوک، به این بیماری سولفات دو سود ) مسهل ( به غذای انها افزوده می شود. )یک پوند برای هر ۱۰۰ – ۷۵ پرنده ( و پرندگان از ان تغذیه می شوند