ارتباط بین تغذیه وتولید مثل مبحثی است که در نشخوارکنندگان اهمیت بالایی دارد. تعدادي از تحقیقات به طور واضح اثبات کرده اند که انرژي،پروتئین و مواد معدنی مصرفی بیشترین تاثیرگذاري روي تولید مثل در مزارع دامپروري را دارند. این به خصوص در مزارع فقیر در نواحی گرمسیري بیشتر مشاهده میشود که اغلب خوراك ناکافی میباشد. در این مزارع مصرف تغذیه اختیاري در ارتباط با غذاي مورد نیاز جهت نیاز پایه مهمترین فاکتور تعیین وضعیت بدنی حیوان میباشد. بعضی از حیوانات در مزارع فقیر نمیتوانند ذخایر بدنی کافی (بخصوص انرژي وپروتین)را تامین کنند. در نتیجه به طور مستقیم خوراك ناکافی ، اغلب وضعیت بدنی را کاهش میدهد. نرخ آبستنی و فاصله گوسالهزایی به وزن و وضعیت بدنی به طور زیاد مرتبط هستند. تغذیه به طور مســتقیم بر روي تولید مثل نشــخوارکنندکان از طریق تامین مواد مغذي خاص نیازمند براي فرآیند تشـکیل اسـپرم و اووسـیت ،تخمک گذاري،ماندگاري جنین وبرقراري آبسـتنی تاثیر میگذارد.همچنین به طور غیر مســـتقیم ازطریق اثر روي غلظت هورمون هاي خون ودیگ ر متابولیســـم هاي حســـاس تغذیه اي که براي این فرآیندها نیاز هسـتند تاثیر میگذارد. تحقیقات جدید روي باروري وتغذیه نشـخوار کنندگان در تمام پاسـخهاي حیوانات به رخداد هاي پیچیده مولکولاري که از تولید گامت و رشـــد جنین ولانه گزینی جلوگیري کرده اندافزایش یافته اســـت. تغذیه با اثرات خود در طول دوران زندگی جنینی و نوزادي روي زمان بلوغ وپیامد هاي باروري بزرگســالی در ارتباط بوده اســت. این تحقیقات صــورت گرفته تنوع گونههاي حیوانی ،نوع خوراك و مدیریت سـیسـتمها را پذیرفته اسـت. وضـعیت بدنی روي آنسـتروس ، فحلی پس از زایمان تاثیر میگذارد. اگر فتوپریود ونرخ تخمک ریزي مطلوب باشــد.اثر مثبت فلاشــینگ تامین انرژي و پروتئین بیش از نیاز پایه بدن را تامین می کند . تغییرات محیطی مثل تغذیه نیز می تواند روي فعالیت تخمدان اثر بگ ذارد. این میتواند بدون تغییر معنی دار در غلظت هاي گنادوتروپین خون رخ دهد و با تغییر در غلظت هورمونهاي متابولیکی مثل انســـولین، رشد، I-IGF و لپتین ارتباط داشته باشد. تغذیه همچنین می ت واند روي بیان ساختار هاي mRNA ،سیستم -IGF Iتخمدان براي تنظیم پاســخگویی فولیکولها به گناوتروپینها موثر باشــد. بنابراین نقش فاکتورهاي رشــد در توسـعه و بقائ فولیکولاري روي وضـعیت گنادوتروپینها و مراحل مختلف فولیکول وابسـته اسـت. در گاوهاي شیري جیره هاي پر چرب نرخ بلا ستو سیتی را بهبود می بخ شد وکیفیت رویان بهبود می یابد این تاثیرات ممکن اس ت بوسیله عمل مستقیم اسید هاي چرب روي رشد تخمک باشند. در تحقیقات جدید اثر مکمل اسید لینولیک روي تکامل تخمک و رشـد اولیه رویان در محیط آزمایشـگاه بررسـی شـده اسـت. مقادیر 50 میلی مولار اسـید لینولئیک به مقدار 95 درصد مرحله متافاز 2 اووسیت ، درصد جنین به دنیا آمده و کیفیت جنین را بهبود بخشید . همچنین ا سید لینو لئیک غلظت پرو ستاگلاندین وآدنوزین مونو ف سفات حلقوي درون سلولی و ف س فریلا سیون پروتئینکیناز را در طول تکامل افزایش داد. بنابراین لینولئیک اسید در طول تکامل اووسیت کنترل مکانیسم هاي مولکولی هســته تخمک ، منجر به افزایش تعداد اووســیتها در مرحله متافاز 2 میشــود و در نتیجه رشــد اولیه جنینی را بهبود میبخشد. ای ن اثر روي مسیر فعال کردن پروتین کیناز به طور مستقیم و روي سنت ز پروستاگلاندین غیر مستقیم می باشد. مکانیسم هاي پتانسیل بوسیله مکمل هاي چربی میتواند عملکرد تولید مثلی ش امل تحریک سنتز و ترشح پروستاگلاندین و افزایش به کار گیري کلسترول خون براي سنتز پروژسترون را بهبود بخش د. روز هاي پس از زایمان تا اولین تخمکریزي و عمل لوتئال گاوشیري با بالانس انرژي در طول 3 هفته پس از زایمان مرتبط بودهاند و گاوهایی که با مکمل چربی تغذیه شده اند و بالا نس انرژي بهبود یافته است. کمبود پروتئین در گاوهاي شیري سبب فحلی خاموش و کاهش نرخ آبستنی میشود به گونهاي که در تولید شیر و مصرف غذا نیز کاهش به چشم می خورد . اگر پروتئین به جیره اضافه شود ٬ بعد از 2 تا 3 روز ٬ افزایش در تولید شیر را می توان م شاهده کرد و البته تلی سه ها ن سبت به گاوهاي بالغ و شکم چندم در مقابل کمبود پروتئین ح س استر ه ستند . تلیسـههایی که دچار کمبود شـدید پروتئین باشـند کاهش در رشـد اسـ کلت را بخصـوص در بخش لگن نشـانمیدهند . این تلیسه ها سیکل فحلی را دیر شروع می کنند و در زایمان نیز دچار مشکل میشوند و ممکن اس ت از نظر شیرواري نیز تحت تاثیر قرار گیرند و شیر قابل توجهی تولید نکنند. افراط در پروتئین جیره ( بیشتر از 20-17 درصد) باعث کاهش میزان آبستنی و افزایش دفعات تلقیح به ازاي هر آبستنی و روزهاي باز بیشتر می ش ود . البته تحقیقات یک نتیجه ي واحد را نشـــان نداده اند و ممکن اســـت به مقدار و نوع پروتئین ها و میزان انرژي جیره ب ستگی دا شته با شد تا مقدار پروتئین خام . وقتی مقدار زیادي پروتئین قابل تجزیه در شکمبه به حیو ان داده شود یا حیوان انرژي کمی دریافت کند ٬ آمونیاك به ســیســتم پروتئین میکروبی ملحق نشــده و به داخل خون جذب میشــود. به این ترتیب این میزان زیاد آمونیاك و اوره در خون ممکن اســت ســبب کاهش باروري در هنگامی شوند که انرژي به سوي تولید شیر یا تولید مثل سوق داده شده ا ست . در بع ضی از تحقیقات ن شان داده شده اسـت که نیتروژن اوره اي خون (BUN (بیشـتر از mg 20 بر 100M شـانس آبسـتنی را کاهش میدهد. ممکن اســت ســیکل بعدي آنها زودتر آغاز شــود زیرا رشــد و توســعه فولیکول افزایش می یابد. نیتروژن اورهاي خون تحت تأثیر ســـطوح پروتئین خام و ترکیب کربوهیدرات هاي جیره قرار دارد. جیره غذایی با پروتئین بالامقدار نیتروژن اورهاي خون را افزایش میدهد . افزایش بیش از حد نیتروژن اوره اي خون بر روي اســـپرم، تخمک یا رویان اثر منفی داشـــته و منجر به کاهش باروري می شـــود. غلظت بالاي نیتروژن اوره اي خون در حیوان ماده باعث کاهش PH رحمی و تولید پروســتاگلاندین شــده و از طرف دیگر ممکن اســت اتصــال هورمون لوتئینه کنندة جسم زردLH را به گیرندههاي تخمدانی کاهش دهد، که این هورمونها باعث کاهش غلظت پروژسترون سرم و در نتیجه کاهش باروري می شود. م صرف بیش از اندازة نیتروژن، مقدار آمونیاك، اوره و دیگر ترکیبات نیتروژنی رحم وخون را افزایش میدهد. این عوامل از طریق به تأخیر انداختن آبســتنی، افزایش دفعات تلقیح به ازاي هر آبستنی و مرگ جنین ، بازده تولید مثلی را تحت تأثیر قرار میدهند. سطوح بالاي آمونیاك خون ممک ن ا ست از طریق کاهش فعالیت سی ست م ایمنی منجر به کاهش توان تولیدمثلی گردد. سطح اورة پلا س ما میتواند بیانگر پروتئین جیره و کنترل بازده تولید مثلی نشخوارکندگان باشد. بیشترین مقدار اوره از طریق ادرار دفع میشود، ولی مقد اري از آن به داخل شیر انتشار می یابد. بطوریکه نیتروژن اورة حدود 5/2 تا 3 %کل نیتروژن شیر را ت شکیل می دهد. نتایج پژوه شگران مختلف ن شان داده ا ست که جیر ة حاوي اوره بالا باعث کاهش تولید شیر در گاوهاي پر تولید شده و افزایش نیتروژن اورهاي شیر نیز باعث کاهش نرخ آبســتنی میشــود .گزارشهاي زیادي وجود دارد که نشــان میدهد بین نژادهاي مختلف در ارتباط با اورة شــیر تفاوت زیادي وجود دارد. احتمالا تفاوت بین نژادها را در ارتباط با تفاوت بین اندازة بدن آنها دانســتهاند. چون غلظت اورة موجود در شــیر تابع وزن بدن اســت، بنابراین نژادهایی که وزن بیشــتري دارند داراي غلظت اورهاي بیشتري، نیز هستند. اگرچه نیتروژن اورهاي شیر یک معیار و شاخص عالی براي تغذیه است، ولی شاخص خوب و منا سبی براي کنترل بازده تولید مثلی گاوها نمیبا شد. بنابراین از نیتروژن اوره اي شیر میتوان به عنوان یک ابزار علمی جهت کنترل پروتئین خام و انرژي مصرفی نسبت به احتیاجات دام استفاده نمود. بنابراین افزایش میزان نیتروژن اوره اي خون و شیر ممکن است : 1 -عملکرد تولید مثلی را کاهش دهند. 2 -احتیاجات انرژي را افزایش دهند. نیتروژن اوره اي شیر بین هفته هاي اول تا سوم شیر دهی افزایش مییابد. بعد از هفته سوم شیر دهی میزان آن به تعادل رســیده و معمولابین 22-20 میلیگرم در دســی لیتر باقی میماند. چون گاوهاي شــیري پر تولید در اوایل شـــیردهی نمیتوانند به اندازه کافی خوراك مصـــرف کنند، انرژي مورد نیاز آنها تامین نمی شـــود، بنابرای ن براي تامین انرژي از ذخیره بدنی خود اســـتفاده مینمایند در نتیجه دچار تعادل منفی انرژي میشـــوند. گاوهاي شیرده در حال تعادل مثبت ا نرژي عملکرد تولیدمثل بالایی نسبت به گاوهاي در حال تعادل منفی انرژي دارند. به دلیل اینکه توازون منفی انرژي غیر قابل اندازهگیري میبا شد، می توان و ضعیت تغذیه اي و عملکرد تولیدمثلی را از طریق نیتروژن اورهاي شیر مورد ارزیابی قرار داد.

۱ (القاء زايمان در گاو زمان زايمان از روز ۲۷۰ آبستني به بعد مي باشد بهترين روش القاء زايمان زودرس در گاو استفاده توامان از كورتيكواستروئيد ها و پروستاگلاندين ها مي باشد. به اين صورت كه اگر پس از ۴۰ ساعت از تزريق ۲۰ ميليگرم دگزامتازون زايمان ايجاد نشد ، از يك دوز لوتئوليتيك پروستاگلاندين استفاده مي شود.

۲(آنستروس: علائم: تخمدان ها در حال سكون، بدون هيچ گونه فعاليت چرخه اي احتمالا در اثر عدم توليد و يا ترشح كافي گنادوتروفين ها يا در اثر نقص در پاسخ تخمدان ها به اين هورمون ها. در بازرسي ركتال، تخمدان ها كوچك، پهن و صاف و مشخصه اصلي آن عدم وجود جسم زرد بر روي تخمدان است. نكته:آنستروس واقعي اغلب در گاوهاي پرشير و تليسه هايي كه اولين زايمان خود را انجام داده و در حال رشد هستند ديده مي شود. پروتكل درماني: ۱ (بهبود وضعيت تغذيه حيوان بخصوص انرژي جيره ۲ (درمان هرگونه بيماري در صورت وجود ۳ (بهبود وضعيت نگهداري حيوان ۴ (استفاده از مواد معدني و ويتامين ها و استفاده از داروهاي ضد انگل ۵ (جلوگيري از شير خوردن گوساله از پستان مادر ۶ (استفاده از ecG) ۵۰۰۰ – ۱۰۰۰: Folligon (جهت تحريك تخمدان فعاليت تخمدان توجه :دوز مورد استفاده ۴۵۰۰-۳۵۰۰ IU مي باشد اما باعث سوپراوولاسيون مي شود و به همين خاطر معمولا تلقيح در اولين استروس ايجاد شده توصيه نمي شود. ۷ (معمول ترين روش درمان آنستروس استفاده از تركيبات GnRH است، كه ۱ تا ۳ روز بعد علائم استروس را نشان مي دهند.

۳(فحلي خاموش : اين حالت معمولا به دلايل زير در اولين و دومين چرخه بعد از زايمان اتفاق مي افتد: ۱ (عدم تشخيص فحلي گاو در گله (بزرگي گله يا ناوارد بودن كارگر) ۲ (ژنتيك ۳ (در مناطق گرمسيري در فصل گرم و در مناطق معتدل در فصل سرد سال ۴(كمبود مواد معدني (كبالت - مس - فسفر)و ويتامين ها (A vit(و بتاكاروتن و وزن زياد تشخيص: با لمس قوام رحم و تشكيلات روي تخمدان ها. جسم زرد روي تخمدان بايد از كيست لوتئال و جسم زرد آبستني تفريق داده شود. جهت اطمينان بيشتر مي توان ۱۰ روز بعد معاينه را تكرار نمود. درمان: در صورت وجود جسم زرد حساس به PGF۲α: استفاده از پروستاگلاندين ، ۵-۳ روز بعد علائم فحلي مشاهده خواهد شد. در صورت عدم نتيجه تزريق دوم PGF۲α به فاصله ۱۱ روز بعد.

۴(جسم زرد مقاوم: علت:حضور عفونت در رحم و التهاب آندومتر منجر به باقي ماندن جسم زرد خواهد شد. در نتيجه عدم درمان منجر به پيومترا خواهد شد. درمان :تزريق يك دوز لوتئوليتيك PGF۲α ، ۵ -۳ روز بعد علائم فحلي مشاهده خواهد شد.

۵ (اختلالات تخمك گذاري: علت: ۱(دير آزاد شدن اووسيت (تخمك گذاري با تاخير)، Ovulation Delayed درمان:GnRH به ميزان ml ۵/۲ به صورت عضلاني در اوايل يا اواخر استروس يا در اوايل جفت گيري نكته :در تلقيح مصنوعي بهتر است كه تلقيح دومي ۲۴ ساعت بعد از تلقيح اول انجام شود. ۲(عدم تخمك گذاري : تشخيص مشكل و بر اساس تاريخچه و بازرسي متوالي دستگاه تناسلي از راه ركتال و وجود فوليكول بر روي تخمدان صورت مي گيرد. درمان: استفاده ازGnRH۳(عوامل مكانيكي همچون چسبندگي بورس تخمداني۴(نقص در عدم تعادل هورموني۵(اختلال در ايجاد گيرنده هاي هورموني

۶ (كيست تخمداني: عوامل ايجاد كننده : ۱(ژنتيك ۲(توليد زياد ۳(پروتئين بالاي جيره ۴(بتاكاروتن كم جيره ۵(عفونت رحمي علائم:يك يا تعداد بيشتري تشكيلات پر از مايع و بزرگتر از فوليكول(بزرگتر از ۵/۲ سانتيمتر)و بيش از ۱۰ روز بر روي تخمدان باقي بماند. 

۷(موميايي شدن جنين در گاو:در ماه هاي ۳ تا ۸ آبستني به علت عدم بالانس هورمون ها و استروژن بالاي خون اتفاق مي افتد. علائم:در ملامسه راست روده اي سختي در رحم قابل تشخيص و هيچ گونه كارانكل يا كوتيلودني قابل لمس نمي باشد.

۸ (له شدن يا گنديدگي جنين ( Maceration Fetal :( علائم:ترشحات آبكي قرمز خاكستري از فرج به مدت چندين هفته تا چندين ماه –كاهش تدريجي وزن درمان: تزريق توام PGF۲α و استروژن ( ۱۰ ميلي ليتر يك روز قبل از استفاده از PG (

۹(آب آوردگي پرده هاي جنيني( Hydrops Fetal : ( تشخيص: ۱(محوطه بطني از خارج كاملا برآمده و به شكل گلابي است ۲(تنفس مشكل و اشتها كاهش – دام دهيدراته و به سختي راه مي رود ۳ (در ملامسه راست روده اي دست به سختي وارد ركتوم مي شود و عدم لمس كوتيلدونها درمان: ۱(اگر دام زمين گير است ، كشتار شود ۲(در موارد غير زمين گيري: الف)دگزامتازون ب)PGF۲α + دگزامتازون ج)دگزامتازون + استروژن د)PGF۲α و يك تزريق دوم پس از ۲۴ ساعت

(پرولاپس واژن: اكثرا قبل از زايمان و در اواخر آبستني به علت ضعف عضلاني و معمولا از ۲ ماه تا چند روز مانده به زايمان اتفاق مي افتد.

یکی از رو شهای افزایش بازده تولید مثل گوسفند و بز، مشخص بودن نمره وضعیت بدن دام قبل از آبستنی است، زیرا اگر حیوان خیلی لاغر یا بیش از اندازه چاق باشد، دچار یک سری مشکلات م یشود. مثاً چاقی بیش از حد سبب سخ تزایی و لاغری موجب مشکلاتی مانند آبستن نشدن، کاهش تولید شیر و مستعد بودن در برابر انواع بیمار یها م یشود. برای رفع این مشکلات باید وضعیت تغذی های دام بررسی شده و با برنام هریزی مناسب تغذی های، وزن گله را کنترل کنیم. در این دستورالعمل شما با این برنام هریزی آشنا خواهید شدیکی از ابزارهای مدیریتی بسیار مهم در پرورش گوسفند و بز، کنترل نمره وضعیت بدن BCS) ) است. منظور از نمره وضعیت بدن، امتیاز دادن به میزان چاقی یا لاغری میش یا ماد هبز است.ماد هبز و نربز بسیار لاغر را نمره 1 و حیوان بسیار چاق را نمره 5 م یدهیم و سایر نمرات نیز ب هترتیب میانگین آنها خواهند بود. در ادامه، ساد هترین روش موجود برای نمر هدهی آموزش داده م یشود؛ ولی این کار چه فاید های دارد؟ نمره وضعیت بدن نشا ندهنده میزان ذخایر چربی و گوشت و وضعیت سلامتی و متابولیک بدن دام است. حال چاقی یا لاغری چه اهمیتی در رابطه با تولیدمثل حیوان دارد؟ در هر مرحله از تولید مثل، باید نمره وضعیت بدن خاصی وجود داشته باشد،
برای مثال: در زمان جف تدهی اگر دام خیلی چاق باشد، چربی اطراف تخمدان و رحم را فرا گرفته و مانع از انجام وظیفه صحیح این اندا مها م یشود. حتماً مشاهده کرد هاید که بسیاری از می شهای خیلی چاق، معمولاً قصر م یمانند. از طرف دیگر اگر دام خیلی لاغر باشد، فاقد ذخیره چربی در بدن خواهد بود و از آنجایی که بافت چربی بدن مانند یک غده عمل کرده و هورمون بسیار مهمی ب هنام لپتین را تولید م یکند که نقش بسیار مهمی در فعالی تهای تولیدمثلی دارد، بنابراین نبود یا کمبود آن، تولید مثل حیوان را مختل م یکند. حتماً دید هاید که می شها و ماد هبزهای بسیار لاغر نیز معمولاً قصر م یمانند.